Jak uczyć krytycznego myślenia? 3 skuteczne metody

Myślenie krytyczne należy do tzw. kompetencji przyszłości, w tym kompetencji 4K (kreatywność, komunikacja, kooperacja i właśnie krytyczne myślenie), które uznane są za kluczowe w szybko zmieniającym się świecie. Jak uczyć krytycznego myślenia? Oto sprawdzone metody.

Myślenie krytyczne pozwala na rozwiązywanie problemów za pomocą dostępnej nam wiedzy, znanych faktów, dostępu do danych i logiki. Okazuje się, że taką kompetencję możemy śmiało kształcić na wielu lekcjach i różnych przedmiotach, a jej znaczenie jest ogromne! Rozwój technologii cyfrowej sprawił, że mamy dostęp do niemal nieograniczonej ilości informacji. Problem polega na tym, że trudno się odnaleźć w ich zalewie, część z nich to manipulacje lub fake newsy (czyli nieprawdziwe informacje). Ponadto rzeczywistość stawia przed nami zupełnie nowe problemy, z którymi musimy się zmierzyć. To właśnie dlatego myślenie krytyczne stało się tak ważne.

Czym jest myślenie krytyczne? Według prof. Edwarda Nęcki „Myślenie krytyczne jest rodzajem myślenia realistycznego, ukierunkowanego na specyficzny cel, jakim jest ewaluacja. (…) Celem myślenia krytycznego jest rzetelna i realistyczna ocena istotnych aspektów aktywności intelektualnej człowieka”. Należy pamiętać, że myślenie krytyczne łączy się z empatią, kodami społecznymi i wrażliwością na kontekst i kulturę – nie jest jedynie chłodną, logiczną kalkulacją, co podkreśla Jeremi Lamry w książce „Kompetencje XXI wieku”. Z myśleniem krytycznym wiąże się przetwarzanie i analizowanie informacji, tworzenie hipotez, ocenianie zjawisk, odróżnianie faktów od opinii, myślenie o konsekwencjach, dokonywanie ewaluacji, porównywanie faktów, rozwiązywanie problemów i wiele innych.

Krytycznego myślenia można uczyć na różne sposoby, w tym wpisie prezentuję moje ulubione metody.

Metaplan

Metaplan to graficzny zapis dyskusji, który pozwala na dogłębne poznanie, zrozumienie tematu i wyciągnięcie wniosków. Zmusza do analizy krytycznej faktów, pozwala formułować opinie i sądy a także wskazywać możliwe rozwiązania problemu. Sprzyja myśleniu przyczynowo-skutkowemu i utrwalaniu wiadomości.

Do edukacji został przeniesiony z nowoczesnego zarządzania, polega bowiem na tym, że po stworzeniu diagnozy należy znaleźć możliwe rozwiązania.

Składa się z 4 kroków, w trakcie których odpowiadamy na pytania:

1. Jak jest?

2. Jak powinno być?

3. Dlaczego nie jest tak, jak powinno być?

4. Co należy zrobić, aby było tak, jak powinno być?

Odpowiedzi zapisujemy w tabeli.

Analiza SWOT

Metoda wywodząca się z ekonomii i bardzo przydatna w czasie tworzenia biznesplanu, ale sprawdzi się na wielu lekcjach (ja ją stosuję na historii i wosie). To ważny etap analizy strategicznej, uczy myślenia przyczynowo-skutkowego.

W czasie dyskusji wniosku zapisujemy w tabeli. Analizujemy w niej stan faktyczny, czyli mocne i słabe strony, a następnie wynikające z nich szanse i zagrożenia. Na koniec robimy bilans i wyciągamy wnioski.

Jeśli lubisz specyficzny humor serialu „Dolina Krzemowa”, to może pamiętasz rozważania naszych bohaterów przy użyciu właśnie tej metody? Jak widać może sprawdzić się w każdej sytuacji.

Debata oksfordzka

Debaty to idealne rozwiązanie na rozmaite lekcje, kształcą bowiem wiele kompetencji i umiejętności. Idealnie sprawdzą się w przypadku myślenia krytycznego, gdyż dyskutujące ze sobą drużyny muszą doskonale przygotować się merytorycznie a widownia otrzymuje pełne spektrum argumentów „za” i „przeciw”, może więc na tej podstawie wyrobić sobie zdanie. W debatowaniu niezwykle ważne jest dokładne definiowanie pojęć, odróżnianie faktów od opinii, wskazywanie źródeł.

Debata oksfordzka jest bardzo formalna, debatują ze sobą dwie drużyny, czas wypowiedzi jest ściśle określony, należy dbać o wysoką kulturę osobistą, nie wolno używać argumentów ad personam (czyli atakować przeciwników personalnie, potyczkujemy się tylko z argumentami). Podsumowując – gdyby w szkole debatowanie było podstawową metodą pracy, to debata publiczna wyglądałaby zdecydowanie inaczej, niż wygląda.

Jeśli poszukujesz dokładniejszego opisu metod pracy i inspiracji do prowadzenia lekcji to zachęcam Cię do kupna mojego kursu „Narzędziownik nauczyciela historii” oraz do zaglądania do kolejnych wpisów.